Καθαρισμός ορίζεται ως η μηχανική απομάκρυνση (π.χ. με τρίψιμο) οργανικών ρύπων (π.χ αίμα, ιστοί) και ανόργανων ρύπων (π.χ. σκόνη) από μία επιφάνεια, από ένα εργαλείο, ή από τα χέρια με αποτέλεσμα τη μείωση του μικροβιακού φορτίου. Σαν διαδικασία ο καθαρισμός είναι απαραίτητο να προηγείται της απολύμανσης, της αντισηψίας και της αποστείρωσης.
Απολύμανση είναι η διαδικασία με την οποία επιτυγχάνεται η καταστροφή των παθογόνων μικροοργανισμών αλλά όχι των ανθεκτικών τους μορφών (π.χ. σπόροι, κύστεις) με χημικές ουσίες (π.χ. αλκοόλη) ή φυσικές μεθόδους (π.χ. υψηλή θερμοκρασία) σε αντικείμενα, εργαλεία και επιφάνειες.
Αντισηψία είναι η διαδικασία με την οποία επιτυγχάνεται η απολύμανση επί ζώντων ιστών, χεριών ή δέρματος. Σύμφωνα με Ευρωπαϊκά πρότυπα, ένα χημικό διάλυμα ορίζεται ως απολυμαντικό εφόσον καταστρέφει το 99,999% των βακτηρίων και μυκήτων και το 99,99% των ιών.
Αποστείρωση είναι μια ελεγχόμενη διαδικασία με την οποία επιτυγχάνεται η πλήρης καταστροφή όλων των μορφών μικροοργανισμών συμπεριλαμβανομένων και των σπόρων από ένα αντικείμενο με την χρήση φυσικών μέσων (π.χ. υψηλή θερμοκρασία, ατμός υπό πίεση) ή χημικών ουσιών (π.χ. υπεροξείδιο του υδρογόνου, οξείδιο του αιθυλενίου).
Μικρόβια είναι μικροοργανισμοί ορατοί μόνο με μικροσκόπιο και συνήθως αποτελούνται από ένα και μοναδικό κύτταρο. Τα μικροσκοπικά αυτά αόρατα με γυμνό μάτι έμβια όντα βρίσκονται παντού στη φύση, σε όλα τα αντικείμενα, σε όλους τους ζωντανούς και νεκρούς οργανισμούς και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του περιβάλλοντος μας. Η αλληλεπίδρασή τους με τον άνθρωπο και την φύση δημιουργεί φαινόμενα που επηρεάζουν καθοριστικά, άμεσα ή έμμεσα την ζωή και την υγεία μας.
Τα μικρόβια διακρίνονται σε παθογόνα, τα οποίοι ενοχοποιούνται για την πρόκληση διαφόρων ασθενειών στον άνθρωπο και στα ζώα και σε μη παθογόνα όταν δεν προκαλούν ασθένειες.
Το γεγονός ότι τα μικρόβια προκαλούν ασθένειες είναι γνωστό εδώ και αιώνες. Ο Άγγλος Δρ John Snow απέδειξε ότι η χολέρα δεν ήταν μίασμα αλλά οφείλεται σε ένα μικρόβιο το δονάκιο. Ο Hansen, Νορβηγός ιατρός, ανακάλυψε το μυκοβακτηρίδιο της λέπρας. Ο πατέρας της βακτηριολογίας Robert Koch ανακάλυψε πολλά παθογόνα βακτήρια με κυριότερο το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης και δημιούργησε Σχολή με ερευνητές που συνέχισαν την εργασία του και οι οποίοι έχουν ανακαλύψει τα σημαντικότερα μέχρι σήμερα παθογόνα βακτήρια.
Τα παθογόνα μικρόβια αποτελούν τον στόχο μας όσον αφορά τα απολυμαντικά και τα αντισηπτικά για την πρόληψη και την μετάδοση λοιμωδών νοσημάτων. Οι μικροοργανισμοί που επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία διακρίνονται στις παρακάτω ομάδες:
Βακτήρια (βλαστικές μορφές, σπόροι): Βλαστική μορφή βακτηρίου ονομάζεται η μορφή με την οποία το βακτήριο απαντάται υπό κανονικές συνθήκες και μπορεί και πολλαπλασιάζεται. Είναι γνωστή και ως ενεργή μορφή του βακτηρίου καθώς του επιτρέπει την ομαλή κυτταρική λειτουργία και την μολυσματική δράση. Τα βακτήρια είναι συνήθως μονοκύτταροι μικροοργανισμοί σε ποικιλία σχημάτων και μεγεθών. Το σχήμα των περισσοτέρων βακτηρίων παραμένει σταθερό. Μερικές ωστόσο κατηγορίες βακτηρίων έχουν ασταθές και μεταβαλλόμενο σχήμα όπως είναι για παράδειγμα τα μυκοπλάσματα.
Τα βακτήρια υπάρχουν σε οποιοδήποτε περιβάλλον. Ανιχνεύονται πάνω στα σώματα ζώων, ψαριών, πτηνών και φυτών καθώς και στο έδαφος. Τα βακτήρια στην πλειονότητά τους είναι ενεργά σε θερμοκρασία μεγαλύτερη των +5°C. Το ανώτατο όριο δραστηριότητας των βακτηρίων είναι η θερμοκρασία των +37°C (θερμοκρασία ανθρώπινου οργανισμού). Όταν η θερμοκρασία ξεπεράσει τους +70°C τα βακτήρια πεθαίνουν ή καθίστανται ανενεργά. Σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες παρατηρείται μια μορφή χειμερίας νάρκης που ονομάζεται βακτηριακός σπόρος.
Σπόρους δεν έχουν όλα τα βακτήρια. Μερικά βακτήρια όπως οι αερόβιοι βάκιλλοι και τα αναερόβια κλωστηρίδια φέρουν ενδοσπόρους ή μετασχηματίζονται σε σπόρους όταν οι συνθήκες του περιβάλλοντος είναι αντίξοες. Ο σπόρος αποτελεί μία ανθεκτική μορφή του βακτηρίου που χάρη στα παχιά του τοιχώματα και στο μικρό ποσοστό νερού που περιέχει εξασφαλίζει την επιβίωση και τη διαιώνιση του είδους για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα, μήνες ακόμη και χρόνια. Η επαναφορά στην βλαστική μορφή του βακτηρίου γίνεται όταν οι συνθήκες του περιβάλλοντος είναι οι κατάλληλες για την διαβίωσή του. Οι σπόροι χαρακτηρίζονται από την μεγάλη αντοχή στις χημικές απολυμαντικές ουσίες, στην πολύ υψηλή ή πολύ χαμηλή θερμοκρασία, στην υγρασία και στην απορρόφηση υπεριώδους ακτινοβολίας.
Τα κυριότερα βακτήρια που ενοχοποιούνται για πρόκληση ασθενειών είναι:
Salmonella, Shigella, Streptococcus, Staphylococcus, Acinetobacter, Enterococcus, Esherichia, Klebsiella, Legionella, Listeria, Serrattia, Helicobacter, Mycobacteria, Pseudomonas κ.α.
Πολυανθεκτικά βακτήρια: Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αλλά και ανησυχία προκαλεί η αυξανόμενη παρουσία ανθεκτικών μορφών βακτηρίων που λόγω γενετικών τροποποιήσεων τους εμφανίζουν ανθεκτικότητα στα καθιερωμένα αντιβιοτικά φάρμακα.
Οι κυριότεροι εκπρόσωποι της κατηγορίας αυτής είναι:
Acinetobacter Baumannii, Staphylococcus Aureus, Enterobactericeae, Haemophilus Inluenzae, Serattia Marcescens, Klebsiella Pneumoniae, Pseudomonas Aeruginosa κ.α.
Μύκητες: Οι μύκητες είναι ποικιλόμορφα κύτταρα και διακρίνονται σε μονοκύτταρους που έχουν σχήμα σφαιρικό, ωοειδές ή επίμηκες και σε πολυκύτταρους που σχηματίζουν νημάτια διακλαδιζόμενα. Οι μύκητες βρίσκονται παντού στη φύση και παρασιτούν στον άνθρωπο, στα φυτά και στα ζώα. Μερικά είδη μυκήτων χρησιμοποιούνται στην παραγωγή αντιβιοτικών, διαφόρων ειδών διατροφής, οινοπνεύματος, κτλ.
Οι μύκητες είναι παράσιτα που εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό, πολλαπλασιάζονται υπέρμετρα και ταχύτατα παράγοντας τοξίνες και διαταράσσοντας την φυσιολογική μικροβιακή χλωρίδα. Ενοχοποιούνται για την πρόκληση σηψαιμίας, σπλαγχνικών μυκητιάσεων, συστηματικών, επιφανειακών και υποδόρειων μυκητιάσεων.
Οι κυριότεροι εκπρόσωποι της κατηγορίας αυτής είναι:
Mucor, Rhizopus, Aspergillus, Trichophyton, Candida, Cryptococcus κ.α.
Ιοί: Οι ιοί χαρακτηρίζονται ως ακκυταρικές μορφές ζωής διότι έχουν απλή δομή και δεν οργανώνονται σε κύτταρα. Οι ιοί δεν ζουν με την πραγματική έννοια του όρου εξαιτίας του ότι δεν μπορούν να αναπαραχθούν από μόνοι τους και χαρακτηρίζονται ως ενδοκυτταρικά παράσιτα που πρέπει να διεισδύσουν σε ένα «κύτταρο-ξενιστή» (π.χ. ένα ανθρώπινο κύτταρο) εξαναγκάζοντας το να λειτουργήσει για αυτούς. Ο μεταβολισμός (π.χ ένζυμα), το γονιδίωμα και τα συστήματα παραγωγής ενέργειας του κυττάρου-ξενιστή, περνούν υπό τον έλεγχο των γενετικών πληροφοριών του ιού και χρησιμοποιούνται για την παραγωγή εκατοντάδων ή χιλιάδων αντιγράφων του αρχικού ιού, που ελευθερώνονται από το ξενιστικό κύτταρο, έτοιμα να μολύνουν ένα νέο ξενιστή ενώ το αρχικό κύτταρο-ξενιστής καταστρέφεται.
Οι ιοί έχουν μικρό μέγεθος που κυμαίνεται από 20 nm μέχρι 30 nm και η δομή τους είναι αρκετά απλή. Επομένως ένα μεγάλο μέρος του ιικού σώματος βρίσκεται σε άμεση επαφή με το περιβάλλον και επηρεάζεται από τις φυσικοχημικές συνθήκες που επικρατούν σε αυτό. Όσον αφορά την ευαισθησία στα απολυμαντικά, η παρουσία περιβλήματος είναι πολύ σημαντική καθώς οι λιποφιλικοί ιοί ή αλλιώς οι ιοί με περίβλημα αδρανοποιούνται ευκολότερα από τους ιούς χωρίς περίβλημα. Παρόλο που οι ιοί χωρίς περίβλημα φαίνεται πως διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους όσον αφορά την ευαισθησία που παρουσιάζουν σε διάφορα απολυμαντικά, οι μεγαλύτεροι θανατώνονται ποιο εύκολα από τους μικρότερους σε μέγεθος.
Οι κυριότεροι εκπρόσωποι της κατηγορίας αυτής είναι:
Μικρού μεγέθους ή χωρίς λιπιδικό περίβλημα όπως Polio virus, Coxsackie virus Α, Coxsackie virus B, Echo virus κ.α.
Μεσαίου μεγέθους ή με λιπιδικό περίβλημα όπως HSV, CMV, RSV, HIV, HBV, HCV, HDV, Influenza virus κ.α.
Πρωτόζωα (τροφοζωίτες, κύστεις): Ως κύστες, τα πρωτόζωα μπορούν να επιζήσουν κάτω από σκληρές συνθήκες, όπως έκθεση σε ακραίες θερμοκρασίες και σε βλαβερά χημικά, ή και μακρές χρονικές περιόδους χωρίς πρόσβαση σε τροφή, νερό ή οξυγόνο. Επίσης, η κατάσταση κύστης επιτρέπει στα παρασιτικά πρωτόζωα να επιβιώνουν και έξω από το σώμα του ξενιστή τους, γεγονός που επιτρέπει τη μεταφορά τους από έναν ξενιστή σε κάποιον άλλο.
Οι κυριότεροι εκπρόσωποι της κατηγορίας αυτής είναι:
Plasmodium, Toxoplasma, Trichomonas, Giardia Lamblia, Leismania, Trypanosoma, Entamoeba hystolytica κ.α.
Prions: Δεν υπάγονται στους μικροοργανισμούς αλλά ενοχοποιούνται για την πρόκληση της μεταδοτικής ασθένειας variant Creutzfeld – Jacob (Νόσος των τρελών αγελάδων). Τα Prions είναι ανώμαλες πρωτεϊνικές μορφές, που αναπαράγονται μέσα στον ξενιστή (άνθρωπο) μετατρέποντας τις φυσιολογικές πρωτεΐνες του ιδίου τύπου που βρίσκονται στα νευρικά κύτταρα, σε μη φυσιολογικές. Οι μη φυσιολογικές πρωτεΐνες σχηματίζουν πρωτεϊνικά συσσωματώματα μέσα στα κύτταρα, τα κύτταρα πεθαίνουν, σχηματίζοντας οπές στον εγκέφαλο.
Περισσότερα για την απολύμανση
Με τον ορισμό “απολύμανση” οι ειδικοί κατανοούν τη στοχευμένη μείωση των παθογόνων μικροβίων με την χρήση χημικών ουσιών. Μία χημική ουσία ονομάζεται “απολυμαντικό” μόνο όταν τα μικρόβια μέσω του απολυμαντικού μειώνονται κατά 5 λογαριθμικές μονάδες (για τους ιούς κατά 4 λογαριθμικές μονάδες). Μπορούμε επίσης να πούμε ότι “απολύμανση” είναι η μείωση των υπαρχόντων μικροβίων κατά 99,999% (για τους ιούς κατά 99,99%).
Η Γερμανική Φαρμακοποιία ορίζει την απολύμανση ως μια μέθοδο για να μεταβάλουμε ένα αντικείμενο σε μια κατάσταση όπου δεν μπορεί πλέον να μολύνει.
Για πολλές δεκαετίες ο όρος απολύμανση είχε επικεντρωθεί σε πρακτικές για την καταστροφή και την αναστολή ανάπτυξης των βακτηρίων και των μυκήτων. Τα τελευταία χρόνια έχει ενταθεί η έρευνα για την αδρανοποίηση των ιών με την χρήση βιοκτόνων προϊόντων, καθώς νέα μεταλλαγμένα ιικά στελέχη εμφανίζονται συνεχώς και απειλούν με επιδημίες (π.χ. γρίπη, αιμορραγικός πυρετός) όλη την ανθρωπότητα.
Μπορούμε να αξιολογήσουμε την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα ενός απολυμαντικού εξετάζοντας τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
• Πόση ποσότητα του απολυμαντικού είναι απαραίτητη για να σκοτώσει τους μικροοργανισμούς (δοσολογία).
• Πόσος χρόνος απαιτείται για να δράσει (χρόνος επαφής).
• Πόσο τοξική είναι η χημική ουσία, ποιες είναι οι επιπτώσεις που μπορεί να έχει η εφαρμογή της στον άνθρωπο και στο περιβάλλον (τοξικολογικές και οικοτοξικές επιπτώσεις).
• Πόσο φιλικό είναι προς το χρήστη (συμβατότητα με το δέρμα, μυρωδιά, την ομοιόμορφη κατανομή στο δέρμα, διαβρωτική επίδραση στις επιφάνειες, κλπ.).
• Την τιμή του (φυσικά την τιμή του έτοιμου προς χρήση διαλύματος, η οποία υπολογίζεται βάσει της δοσολογίας).
Η αποτελεσματικότητα των απολυμαντικών, δηλαδή η δύναμη να εξαλείφουν τα μικρόβια, αξιολογείται από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες επιστήμονες, που ελέγχουν εργαστηριακά το κάθε απολυμαντικό με βάση καθορισμένους κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συντάσσουν την «έκθεση εμπειρογνωμόνων». Στην έκθεση αυτή, καθορίζεται η απαραίτητη ποσότητα (δοσολογία) του απολυμαντικού και οι χρόνοι έκθεσης. Ανεξάρτητοι κρατικοί και επιστημονικοί φορείς (στην Ελλάδα ο Ε.Ο.Φ. Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων, στην Γερμανία η VAH Ένωση Εφαρμοσμένης Υγιεινής, κλπ.) ελέγχουν και εξασφαλίζουν ότι οι εκτιμήσεις γίνονται σωστά, τα αποτελέσματα έχουν ισχύ και επομένως τα απολυμαντικά είναι αποτελεσματικά στους χρόνους και τις δοσολογίες και ασφαλή να χρησιμοποιηθούν από επαγγελματίες στον χώρο της Υγείας, τις βιομηχανίες και από το ευρύ κοινό.
Οι βασικές κατηγορίες των ειδικών απολυμαντικών είναι:
• Αντισηπτικά για τα χέρια και το δέρμα
• Απολυμαντικά επιφανειών
• Απολυμαντικά εργαλείων και οργάνων
• Απολυμαντικά ρούχων και ιματισμού
Ιδιαίτερες κατηγορίες μπορεί επίσης να θεωρηθούν:
• Απολυμαντικά για εύκαμπτα ενδοσκόπια
• Απολυμαντικά εργαστηριακών σκευών
• Απολυμαντικά για σκεύη και χώρους προετοιμασίας τροφίμων
Η διαφορά μεταξύ των απολυμαντικών είναι κυρίως στις χημικές δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται. Ποιες χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται και σε τι ποσότητες, εξαρτάται από τον απαιτούμενο χρόνο δράσης. Η κάθε κατηγορία απολυμαντικών έχει διαφορετική απαίτηση στον χρόνο δράσης που συνήθως διαμορφώνεται από τον τρόπο εφαρμογής. Για παράδειγμα, ο χρόνος δράσης για ένα απολυμαντικό επιφανειών μπορεί να είναι μία ώρα, αλλά όταν πρόκειται για ένα αντισηπτικό χεριών, πρέπει να είναι όχι περισσότερο από μερικά δευτερόλεπτα.
Επίσης, η επιλογή του χημικού παράγοντα καθορίζεται από το επίπεδο μολυσματικού κινδύνου του αντικειμένου που πρόκειται να απολυμανθεί (π.χ. τραπέζι σαλονιού στο σπίτι ή χειρουργικό τραπέζι στο νοσοκομείο) και κυρίως από το είδος και το φινίρισμα της επιφάνειας που πρόκειται να απολυμανθεί. Η συμβατότητα με την επιφάνεια που πρόκειται να απολυμανθεί είναι βασικό κριτήριο για την επιλογή του απολυμαντικού παράγοντα. Άλλες ουσίες επιλέγονται για την απολύμανση του πατώματος και άλλες για την απολύμανση των χεριών.
Περισσότερα για την απολύμανση των χεριών
Πιστεύουμε πραγματικά ότι πρέπει να απολυμαίνουμε τα χέρια μας στην καθημερινή ζωή; Δεν επαρκεί το καλό πλύσιμο των χεριών; Ξανά και ξανά η ίδια ερώτηση. Στις περισσότερες περιπτώσεις, μπορεί το πλύσιμο των χεριών μας να είναι αρκετό για να απαλλαγούμε ακόμη και από επικίνδυνα μικρόβια που τυχαίνει να έχουν αποικίσει τα χέρια μας. Όμως στη φροντίδα των μολυσματικών ασθενών, το πλύσιμο των χεριών δεν επαρκεί, ικανοποιεί κυρίως αισθητικές ανάγκες: δεν θέλουμε να έχουμε κανένα ορατό ρύπο στα χέρια. Το απλό σαπούνι και το νερό δεν έχουν καμία απολυμαντική δράση, τα μικρόβια πλένονται και απομακρύνονται μηχανικά από τα χέρια κατά ένα μεγάλο ποσοστό, αλλά δεν καθίστανται αβλαβή, συνεχίζουν να παραμένουν παθογόνα. Τα μικρά σε μέγεθος σταγονίδια του νερού ξεπλένουν μακριά τα μικρόβια των χεριών και στη συνέχεια εξαπλώνονται στις γύρω από το νεροχύτη επιφάνειες – μολύνοντας την περιοχή σε μια ακτίνα έως και 2 μέτρα. Η επαφή με τις μολυσμένες αυτές επιφάνειες έχει ως αποτέλεσμα την μόλυνση του δέρματος, αντικειμένων, επιφανειών και κατά συνέπεια την εύκολη και γρήγορη μετάδοση διαφόρων λοιμώξεων.
Ακόμη και μετά από 2 λεπτά συνεχούς πλυσίματος των χεριών με σαπούνι και νερό, η μείωση των μικροβίων στα χέρια είναι η μισή σε σχέση με την αποτελεσματικότητα ενός αλκοολούχου αντισηπτικού σε 30 δευτερόλεπτα. Σημειωτέον ότι το συχνό πλύσιμο των χεριών καταστρέφει την λιπιδική στοιβάδα του δέρματος και μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό και ξηροδερμία. Έτσι θα πρέπει – χωρίς υπερβολή – να εξετάζουμε πότε είναι λογικό να απολυμαίνουμε τα χέρια μας και πότε επαρκεί το σχολαστικό πλύσιμο των χεριών.
Ο εφευρέτης της αντισηψίας των χεριών θεωρείται ο γιατρός Ignaz Semmelweis από τη Βιέννη. Πριν από 150 χρόνια, κατάφερε να σώσει την ζωή εκατοντάδων λεχώνων γυναικών στο νοσοκομείο όπου εργαζόταν καθώς αντιλήφθηκε πως η υψηλή θνησιμότητα από επιλόχειο πυρετό συσχετίζεται με τα μολυσμένα χέρια των ειδικευόμενων γιατρών που συμμετείχαν στον τοκετό ή εξέταζαν τις λεχώνες γυναίκες χωρίς να έχουν πλύνει τα χέρια τους μετά από το μάθημα ανατομίας της ιατρικής σχολής. Μετά την διαπίστωση αυτή επέβαλε στους μαθητευόμενους γιατρούς το πλύσιμο των χεριών με μία απλή απολυμαντική ουσία πριν έρθουν σε επαφή με τις νέες μητέρες. Η επιτυχία του εγχειρήματος ήταν τεράστια και αρκετά γρήγορη: η θνησιμότητα των λεχώνων από επιλόχειο πυρετό μειώθηκε δραματικά. Έτσι, από τότε γνωρίζουμε ότι τα χέρια είναι οι πιο σημαντικοί φορείς των παθογόνων μικροβίων.
Σήμερα για να απολυμάνουμε τα χέρια μας, ρίχνουμε μερικές σταγόνες από ένα αλκοολούχο σκεύασμα στα χέρια μας τρίβοντας παντού ακόμη και στα μεσοδακτύλια διαστήματα και διατηρώντας το δέρμα υγρό με το απολυμαντικό για 30 δευτερόλεπτα έως το πολύ 1 λεπτό. Η σωστή εφαρμογή εξασφαλίζει ότι δεν θα μεταδώσουμε με τα χέρια μας επικίνδυνα μικρόβια – μέχρις ότου πιάσουμε ξανά μία μολυσμένη επιφάνεια και επιμολύνουμε με νέα μικρόβια τα χέρια μας.
Επομένως τα απολυμαντικά ενεργούν μόνο μία φορά; Αν έχουμε την υποψία ότι τα το δέρμα μας έχει μολυνθεί πάλι με μικρόβια, πρέπει να απολυμάνουμε τα χέρια ξανά με τον ίδιο τρόπο. Οι γιατροί και οι νοσοκόμες απολυμαίνουν τα χέρια τους μέχρι και 80 φορές σε μία βάρδια. Ως εκ τούτου, η συμβατότητα των αντισηπτικών σκευασμάτων με το δέρμα έχει τεράστια σημασία: οι αλκοόλες με συχνή χρήση στεγνώνουν και ερεθίζουν το δέρμα. Ως γνωστόν το τραυματισμένο δέρμα δεν μπορεί να απολυμανθεί με αξιοπιστία. Για να αποφευχθεί ο ερεθισμός και τραυματισμός του δέρματος, τα ποιοτικά αλκοολούχα απολυμαντικά περιέχουν πλούσια συστατικά περιποίησης των χεριών, επομένως η φροντίδα και η ενυδάτωση του δέρματος γίνεται ταυτόχρονα με την απολύμανση.
Τα απολυμαντικά χεριών που κυκλοφορούν νόμιμα στην Ελληνική αγορά, είναι εγκεκριμένα ως φάρμακα ή ως βιοκτόνα από τον Ε.Ο.Φ. (Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων). Αυτά που προορίζονται για χρήση από το ευρύ κοινό εγκρίνονται ως βιοκτόνα προϊόντα για την υγιεινή των χεριών. Τα απολυμαντικά που προορίζονται για χρήση σε ένα περιβάλλον φροντίδας υγείας (νοσοκομεία, ιατρεία, κλπ.) υπόκεινται στο νόμο περί φαρμάκων και εγκρίνονται με αυστηρότερες διαδικασίες ως φάρμακα. Ως μέρος αυτής της φαρμακευτικής έγκρισης, δείγματα των προϊόντων δοκιμάζονται για χρόνια από άποψη αποτελεσματικότητας, σταθερότητας και παρενεργειών.
Περισσότερα για την απολύμανση επιφανειών
Η “επιφάνεια” είναι ένας πολύ γενικός όρος: σε ένα οικιακό περιβάλλον περιλαμβάνει τραπέζια, έπιπλα στο σαλόνι, στην κουζίνα, στο μπάνιο, τον καθρέφτη και το κάθισμα της τουαλέτας, νιπτήρες, πατώματα, καθώς και πολύ περισσότερα αντικείμενα όπως πόμολα, το πληκτρολόγιο του υπολογιστή, την λάμπα στο κρεβάτι, την αλλαξιέρα του μωρού, κλπ. Σε ένα περιβάλλον φροντίδας υγείας περιλαμβάνει τοίχους και δάπεδα του χειρουργείου, τα δωμάτια των ασθενών, τα κρεβάτια, τα κομοδίνα, τα μόνιτορ, τα ιατρικά μηχανήματα, κλπ.
Τα μικρόβια βρίσκονται παντού, είτε επειδή αποικίζουν μία επιφάνεια μέσω του αέρα, είτε επειδή μεταφέρονται σε μία επιφάνεια μέσω μολυσμένων χεριών. Βρίσκονται παντού και κάποια από αυτά επιζούν αρκετά ώστε να μεταφερθούν στο επόμενο χέρι (ή σε άλλο μέρος του σώματος) που θα έρθει σε επαφή με την μολυσμένη επιφάνεια.
Στο νοσοκομείο, η συστηματική απολύμανση όλων των κρίσιμων επιφανειών γίνεται στα πλαίσια ενός προγράμματος πρόληψης μετάδοσης μικροβίων και ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων. Σε ένα οικιακό περιβάλλον, η συστηματική απολύμανση των επιφανειών προτείνεται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις. Είναι λογικό να απολυμαίνουμε τις επιφάνειες και τα αντικείμενα όταν στο σπίτι έχει εμφανιστεί μια μεταδοτική ασθένεια, ή για τη φροντίδα του μωρού, εάν έχουμε κατοικίδια ζώα, όταν τρόφιμα, τυριά, φρούτα και ψωμί μουχλιάζουν στο ράφι, ή όταν ξεπαγώνουμε κατεψυγμένα πουλερικά στον πάγκο της κουζίνας. Σε περιόδους που παρατηρείται έξαρση κρουσμάτων γρίπης ή διάρροιας πρέπει κανείς να σκεφτεί την απολύμανση στο σπίτι και στο γραφείο, και κυρίως στα πόμολα και στις μικρές επιφάνειες που έρχονται σε άμεση επαφή με τα χέρια οι οποίες αν και φαινομενικά «αθώες» εν τούτοις ενοχοποιούνται για την μετάδοση λοιμώξεων.
Για την απολύμανση των επιφανειών μπορούμε να κάνουμε μια διάκριση μεταξύ:
• απολύμανσης με τρίψιμο ή σφουγγάρισμα
• απολύμανσης με ψεκασμό
Η απολύμανση με τρίψιμο ή με σφουγγάρισμα ενδείκνυται για μεγάλες επιφάνειες, δάπεδα και τοίχους. Συνήθως το απολυμαντικό είναι συμπυκνωμένο και αναμιγνύεται με νερό σύμφωνα με τις οδηγίες του παρασκευαστή. Το απολυμαντικό αφού εφαρμοστεί με τρίψιμο, πρέπει να παραμείνει στην επιφάνεια για όσο διάστημα απαιτείται (βλέπε τεχνικό φυλλάδιο του συγκεκριμένου προϊόντος) ώστε να δράσει καταστρέφοντας τα μικρόβια.
Η απολύμανση με ψεκασμό είναι ταχύτερη. Δεδομένου ότι το απολυμαντικό σε μορφή σπρέι είναι έτοιμο προς χρήση και συνήθως συμπυκνωμένο, χρειάζονται μόνο 1-5 λεπτά για πλήρη δράση (βλέπετε το εγχειρίδιο του εκάστοτε απολυμαντικού). Προϊόντα σε σπρέι είναι η μέθοδος επιλογής αν θέλουμε να απολυμάνουμε ειδικά μικρές επιφάνειες και αντικείμενα όταν έχουμε ενδείξεις ότι εκεί υπάρχουν μικρόβια που προκαλούν ασθένειες. Ασφαλώς, δεν έχει νόημα να ψεκάζουμε ολόκληρο το πάτωμα, όμως η χρήση απολυμαντικού σπρέι στα πόμολα και στα κομοδίνα είναι πιο πρακτική.
Όλα τα απολυμαντικά επιφανειών δεν έχουν τον ίδιο χρόνο δράσης και την ίδια δοσολογία. Προσοχή λοιπόν στις οδηγίες χρήσης κάθε ενός προϊόντος. Επίσης όταν επιλέγουμε απολυμαντικό για χρήση σε ευαίσθητες επιφάνειες πρέπει να είμαστε προσεκτικοί γιατί ένα ακατάλληλο απολυμαντικό μπορεί να σκοτώσει τα μικρόβια αλλά μπορεί και να οδηγήσει σε ανεπανόρθωτη φθορά μιας ευαίσθητης επιφάνειας λόγω ασυμβατότητας.
Περισσότερα για την πρόληψη λοιμώξεων
Όπως είναι γνωστό και ευρέως αποδεκτό η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία. Η πρόληψη κατά των λοιμώξεων περιλαμβάνει τον συστηματικό εμβολιασμό και την απολύμανση.
Ο εμβολιασμός βοηθάει το ανθρώπινο σώμα να αποκρούσει μια ενδεχόμενη επίθεση μικροοργανισμών, ενώ του δίνει την ευκαιρία να «αναγνωρίσει» τους πιθανούς εισβολείς πριν ασθενήσει και με τον χρόνο να χτίσει την κατάλληλη άμυνα (τα αντισώματα).
Η απολύμανση σκοτώνει ή αδρανοποιεί τους μικροοργανισμούς πριν αυτοί εισέλθουν στον (ανθρώπινο) οργανισμό και είναι αναμφίβολα μια εξαιρετικά λογική στρατηγική ειδικά την σημερινή εποχή όπου με την ανάπτυξη νέων ιών πανδημίας γρίπης, δεν υπάρχουν διαθέσιμα εμβόλια τουλάχιστον για το αρχικό αλλά κρίσιμο χρονικό διάστημα ανάπτυξης του ιού.
Στον ιατρικό και νοσηλευτικό τομέα, η αντισηψία των χεριών έχει την υψηλότερη προτεραιότητα στα πλαίσια των μέτρων υγιεινής. Με την συστηματική υγιεινή των χεριών, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό μπορεί να αποτρέψει το ενδεχόμενο οι μικροοργανισμοί που αποίκισαν τα χέρια τους κατά την φροντίδα των ασθενών, να μεταφερθούν στη συνέχεια σε άλλους ασθενείς, σε επιφάνειες ή ακόμα και να παραμείνουν στα χέρια τους και να προκαλέσουν στους ιδίους και στο οικογενειακό τους περιβάλλον διάφορες λοιμώξεις. Δεν ξεχνάμε ποτέ πως τα χέρια είναι η κύρια οδός μετάδοσης των βακτηριδίων, των μυκήτων και των ιών. Η συμμόρφωση με την υγιεινή των χεριών είναι επομένως, το πιο σημαντικό μέτρο για την πρόληψη της μετάδοσης των μικροοργανισμών. Αλλά πότε πρέπει να πραγματοποιείτε η υγιεινή αντισηψία των χεριών;
Ανεξάρτητα από το αν ο γιατρός ή ο νοσηλευτής φοράει γάντια στην διάρκεια της νοσηλευτικής φροντίδας, η αντισηψία των χεριών είναι απαραίτητη στις ακόλουθες περιπτώσεις:
• μετά από κάθε επαφή με τον ασθενή
• μετά την επαφή με το περιβάλλον του ασθενούς (π.χ. το πλαίσιο του κρεβατιού, το κομοδίνο, τα σκεύη φροντίδας)
• μετά από επαφή με οποιοδήποτε ρύπο που τυχόν περιέχει παθογόνους ιούς (π.χ. κόπρανα, εμετός)
• μετά τον καθαρισμό και την απολύμανση των εγκαταστάσεων υγιεινής (τουαλέτα, ντους, νιπτήρας)
• μετά τον καθαρισμό και την απολύμανση των επιφανειών (π.χ. δάπεδα) ή των αντικείμενων (π.χ. σκεύη καθαρισμού) που έχουν μολυνθεί με παθογόνα.
Επίσης κατά την φροντίδα ασθενών σε μονάδες εντατικής, η αντισηψία των χεριών συνιστάται πριν από την προετοιμασία των γευμάτων των ασθενών.
Η απολύμανση των χεριών είναι η πιο σημαντική πράξη, εάν θέλουμε να προστατέψουμε τους εαυτούς μας από επικίνδυνα παθογόνα μικρόβια, τους ασθενείς από λοιμώξεις και το περιβάλλον από επιδημίες.